(1 organizator, 10 wolontariuszy na każdym Śniadaniu obywatelskim, 157 dorosłych uczestników z dziećmi)
Samorządy lokalne mają silną pozycję w rankingach zaufania (coroczne badania CBOS). Jednak badania jakościowe Fundacji Batorego pokazują, że narasta poczucie oddalenia władz lokalnych i urzędów od mieszkańców. Ludzie narzekają, że włodarze nie informują o działaniach, władze, że gdy organizują konsultacje, mieszkańcy nie przychodzą. Jest problem komunikacji, języka, wspólnego miejsca na spotkania i przede wszystkim szacunku. Pandemia COVID-19 jedynie nasiliła tę sytuację. Skutków można się domyślać: „Jeśli urzędy i instytucje samorządowe zaczną być postrzegane jako miejsca, w których władza odgradza się od ludzi, to stracą swoją legitymizację i kluczowy atut – bliskość mieszkańców”, zauważają autorzy raportu „Polki i Polacy o samorządności”[1].
Co zrobić, aby zachęcić do rozmowy i działania nie tylko najaktywniejszych mieszkańców, którzy działają w organizacjach, piszą projekty do budżetu obywatelskiego, czytają BIP, składają wnioski, ale też tę tzw. milczącą większość? Jak zachęcić do rozmowy różne społeczności, np. uchodźców z Ukrainy z rdzennymi mieszkańcami albo młodzież i seniorów, którzy najbardziej odczuli skutki pandemicznego trybu życia? Co zrobić, żeby władza wyszła z urzędu i zaczęła słuchać ludzi?
Członkowie Fabryki Inicjatyw Obywatelskich „Łączy nas Iława” z akcji Masz Głos Fundacji Batorego zaproponowali mieszkańcom otwartą rozmowę. Sięgnęli po przyjazną i demokratyczną formułę „Śniadania obywatelskiego”.
Pomysł zorganizowania „Śniadania obywatelskiego” podpatrzyliśmy w Stowarzyszeniu Adelfi z Ełku. Oni organizowali taką formę spotkań przy kawie i poczęstunku dla organizacji pozarządowych. Uznaliśmy tę formę za bardzo dogodną dla zainteresowanych integracją mieszkańców, bo pozwala ona na swobodne wypowiedzi i otwarcie się w dyskusji – mówi Edyta Kocyła-Pawłowska, jedna z liderek Fabryki Inicjatyw Obywatelskich „Łączy nas Iława”.
Były jednak obawy, czy przyjdą ludzie, skoro podczas pandemii przyzwyczaili się do siedzenia w domach i komunikacji zdalnej. Aby pomysł zadziałał, trzeba było trochę zachodu.
Czynniki sukcesu
Po pierwsze, organizatorzy przyjęli tematyczne różnicowanie „Śniadań obywatelskich”. Zdawali sobie sprawę, że spotkanie o wszystkim i dla wszystkich będzie o niczym i dla nikogo. Nikt konkretnie nie poczuje się zaproszony. Przy takiej formule i rożnych tematach za spotkania zapraszano przedstawicieli społeczności o określonej specyfice: np. wieku, hobby, miejsca zamieszkania – tak by były zainteresowane określonym „Śniadaniem”. I tak np. Młodzieżowa Rada Miasta, przedstawiciele samorządów szkolnych i uczestnicy turnieju koszykówki przyszli na spotkanie o młodzieży zorganizowane w skateparku. Ich rozmowy dotyczyły oferty spędzania czasu wolnego, jaką Iława ma dla młodych. Zaś gdy śniadanie odbywało się na osiedlu Jagiellońskim, na którym istniał problem z niezagospodarowanym placem, przyszli jego mieszkańcy, ekspert od zagospodarowania przestrzeni publicznej z Urzędu Miasta – Wiesław Skrobot i przedstawiciel organizacji społecznej – Kamil Krzyżanowski ze Stowarzyszenia Inicjatyw Możliwych RzeczJasna z Ostródy. Rozmowy dotyczyły zagospodarowania przestrzeni osiedlowej i były kontynuowane na dodatkowym spotkaniu, w które włączyli się przedstawiciele wspólnot osiedla Jagiellońskiego.
Po drugie, ważne było miejsce spotkań – za każdym razem inne, żeby dotrzeć do mieszkańców różnych osiedli, i ogólnodostępne, np. Wyspa Młyńska, czyli park z trawiastą plażą i alejkami spacerowymi. Ważną rolę w przygotowywaniu miejsca na potrzeby „Śniadania obywatelskiego” odgrywały władze miasta, które nieodpłatnie udostępniły np. Centrum Aktywności Lokalnej i wypożyczały sprzęt: namioty, krzesła, pufy. Organizatorzy i wolontariusze zapewniali maszynę do popcornu, nagłośnienie, sprzęt do wyświetlania prezentacji, palety na siedziska i stoliki. Spotkania odbywały się w soboty.
Po trzecie, trzeba było dotrzeć do mieszkańców z zaproszeniem. Odbywało się to za pomocą plakatów, informacji na stronie internetowej Fabryki Inicjatyw Obywatelskich „Łączy nas Iława”, na stronach instytucji miejskich i w lokalnych mediach. Dużą rolę odgrywała tzw. poczta pantoflowa – ludzie sami przekazywali sobie informacje.
Po czwarte, współpraca z władzami miasta – dzięki obecności władz, ludzie mieli poczucie, że sprawa jest poważna, że zostaną wysłuchani przez osoby decydujące, mogą zwrócić uwagę na ważny dla nich problem, podzielić się pomysłem, posłuchać o problemach drugiej (urzędowej) strony.
Przyjemne z pożytecznym
Odzew ze strony mieszkańców był zaskakująco dobry. Nawet młodzież, która mogłaby mieć inne plany na sobotni poranek, wybierała „Śniadania obywatelskie”. W zaledwie czterech pierwszych po pandemii wzięło udział ponad 150 mieszkanek i mieszkańców, a spotkania były kontynuowane także w 2023 roku. Stały się w jakimś sensie znakiem rozpoznawczym Fabryki Inicjatyw Obywatelskich „Łączy nas Iława”, która w tym cyklu spotkań zaproponowała także tematy m.in.: niepełnosprawności, seniorów, ekologii.
O trafności pomysłu na taką formułę miejskich rozmów świadczyło to, że mieszkańcy spontanicznie pomagali w przygotowywaniu miejsc spotkań, w obsłudze w trakcie – zawsze był poczęstunek – i w porządkach po zakończeniu wydarzenia. Wzajemna pomoc dawała radość i poczucie więzi z innymi. W gronie pomocników były też lokalne organizacje, np. członkinie Stowarzyszenia „Od-Ważne”, które na co dzień zajmują się sprawami kobiet, a na śniadanie przygotowały barszcz; do wspólnego gotowania zaprosiły panie z Ukrainy. Gdy śniadanie odbywało się podczas Ogólnopolskiego Turnieju Koszykówki i Kultury Młodzieżowej Broken Ball, do pomocy w organizację włączyła się grupa nieformalna. Śniadanie dotyczące seniorów zostało przygotowane razem z jedną z organizacji działających dla tej grupy wiekowej.
Władze lokalne z otwartością podeszły do tego przedsięwzięcia. W 2022 roku Urząd Miasta wsparł finansowo inicjatywę „Śniadań” z puli na zadania publiczne polegające na działalności wspomagającej rozwój wspólnot i społeczności lokalnych. Burmistrz Dawid Kopaczewski, pracownicy Urzędu Miasta i instytucji miejskich uczestniczyli w wielu „Śniadaniach”. Dla nich była to okazja do rozmowy z mieszkańcami w nieformalnych warunkach i do poznawania ich potrzeb. Gdy stroną inicjującą rozmowę są mieszkańcy, zmienia się sposób patrzenia na chociażby kolejność ważności spraw do załatwienia.
Wiele razy podczas „Śniadań” pojawiały się pomysły na konkretne działania. Np. podczas spotkania z seniorami i seniorkami wybrzmiała potrzeba współpracy międzypokoleniowej, nauki tańca dla seniorów na wózkach inwalidzkich i zorganizowania warsztatów rękodzieła. Ten ostatni pomysł został zrealizowany, warsztaty szydełkowe poprowadziła Anna Okuniewicz. Cieszyły się dużym zainteresowaniem! Podczas „Śniadania” z udziałem młodych osób padły pomysły, m.in. zorganizowania zimą imprezy na lodowisku i złożenia wniosku do budżetu obywatelskiego w sprawie stworzenia miejsca spotkań dla młodzieży.
Z częścią propozycji, które zgłaszali uczestnicy spotkań, zostały zapoznane lokalne władze, bo członkowie Fabryki Inicjatyw Obywatelskich „Łączy nas Iława” przekazali im dwa raporty z wnioskami mieszkańców. Zaprezentowali je też na posiedzeniu komisji problematyki społecznej Urzędu Miasta.
Ten format się sprawdza
Fabryka Inicjatyw Obywatelskich „Łączy nas Iława” ma naśladowców i to w miejscowościach odległych od Iławy. W 2023 roku Aleksandra Weselska-Pollo, sołtyska Chrapowa w województwie zachodniopomorskim, zorganizowała „Śniadanie obywatelskie” dla mieszkańców swojej wsi. Potrzebowała zbliżyć ludzi do siebie i poznać ich potrzeby. Uznała, że niezobowiązująca formuła „Śniadań” sprawdzi się. Miała rację – podczas rozmów wyszło, że seniorom z jej wsi brakuje współpracy między pokoleniami, dzieciom przeszkadza nierówna ścieżka w parku, po której źle się biega na lekcjach wychowania fizycznego, a wszystkim życie utrudnia dziurawa droga do sąsiedniej wsi Jagów – używają jej codziennie.
Fabryka Inicjatyw Obywatelskich „Łączy nas Iława” została doceniona za „Śniadania obywatelskie” nagrodą Super Samorząd Fundacji Batorego. Nagroda ta jest przyznawana organizacjom społecznym lub grupom nieformalnym oraz władzom samorządowym ich miejscowości, gmin za realizację oddolnej inicjatywy we współpracy. Nagroda jest wyrazem uznania dla partnerstwa. W przypadku Iławy jury doceniło ciekawą formę rozmów o ważnych wspólnych sprawach. Mieszkańcy chętnie w nich uczestniczyli – trudne tematy czy wiek uczestników spotkań nie miały znaczenia.
[1] https://www.batory.org.pl/wp-content/uploads/2022/02/RAPORT_Polki.i.Polacy.o.samorzadnosci.pdf [dostęp na 23.10.2023].
